Franz Kafka - Dönüşüm

instagram.com/anokvaburada/

“Kafka ile yaşamak, acınacak güncelliğimizin en büyük umudu”

                                                                                  Tezer Özlü, 1984

“Herkes, beraberinde taşıdığı bir parmaklığın ardında yaşıyor. Şimdi hayvanlarla ilgili bunca şey yazılmasının nedeni de bu. Özgür ve doğal bir yaşama duyulan özlemin ifadesi. Oysa insanlar için doğal yaşam, insanca yaşamdır. Ama bunu anlamıyorlar. Anlamak istemiyorlar. İnsan gibi yaşamak çok güç, o nedenle hiç olmazsa kurgusal düzeyde bundan kurtulma isteği var… Hayvana geri dönülüyor. Böylesi, insanca yaşamaktan çok daha kolay. Herkes sürüye katıldığından ötürü güven içerisinde, kentlerin yollarından geçip işe, yemliklerin başına ve eğlenceye gidiyor. Tıpkı büroda olduğu gibi, sınırları iyice çizilmiş bir yaşam. Böylesi bir yaşamda mucizeler değil, yalnızca kullanma talimatları, doldurulacak başvuru formları ve kurallar var. Özgürlükten ve sorumluluktan korkuluyor. O nedenle insanlar, kendi yaptıkları parmaklıkların ardında boğulmayı yeğliyorlar.” (sf. 16)

“Günlerim hep yolculuk etmekle geçiyor. İşin bu yanı, mağazadaki asıl masabaşı işine oranla çok daha yıpratıcı, üstelik yolculuğun benim için bir de aktarma trenlerin peşinden koşmak, düzensiz ve kötü yemeklere yargılı olmak, insanlarla sürekli değişen, asla süreklilik kazanamayan, hep içtenlikten uzak ilişkiler kurmak zorunluluğu gibi sıkıntıları da var. Şeytan alsın bütün bunları!” (sf. 20)

Annemle babam yüzünden kendimi tutuyor olmasaydım eğer işimden çoktan ayrılırdım, patrona çıkar ve ne düşündüğümü olduğu gibi söylerdim. O zaman kürsüsünden düşerdi herhalde! (sf. 21)

İnsan belli bir anda çalışamayacak durumda olabilir. (sf. 34)

…artık Gregor’un arkasından gelen seslere bakılırsa, sanki bir değil ama bir sürü baba vardı. (sf. 39)

Gregor kendi kendine, ve bakışlarını önündeki karanlığa dikerken, bir yandan da annesine, babasına ve kızkardeşine bu denli güzel bir evde böyle bir yaşam sağlayabilmiş olmasından ötürü büyük bir gurur duyduğunu anımsadı. Peki ama ya şimdi bütün bu huzur, geçim rahatlığı memnunluk, korkunç bir sonla noktalanırsa? Gregor bu tür düşüncelere dalıp gitmemek için hareket etmeyi yeğledi ve odanın içinde bir aşağı bir yukarı sürünerek gidip gelmeye başladı. (sf. 41)

Çalışmasının başarılı sonuçları hemen yüzdeler biçiminde nakit paraya dönüşüyor ve evde hem şaşıran, hem de sevinen ailenin özleri önünde masaya bırakılabiliyordu. O günler güzel günlerdi ve Gregor’un sonraları bütün ailenin yükünü taşıyabilecek duruma gelmesine, gerçekten de taşımasına karışın, aynı günler en azından aynı parlaklıkla bir daha yaşanamadı. Çünkü artık o düzeye alışılmıştı, gerek ailesi, gerekse Gregor alışmışlardı, alanlar parayı şükranla alıyorlardı, Gregor da sevinerek veriyordu ama aralarında artık sıcak bir içtenlik kurulamıyordu. Yalnız kız kardeşi Gregor’a yine de yakın kalmıştı ve Gregor’un gizli tasarısı, kendisinden farklı olarak müziği çok seven, etkileyici biçimde keman çalabilen kız kardeşini gelecek yıl konservatuvara yollamaktı, bunun zorunlu olarak yol açacağı harcamalara aldırmayacak, bunları engellemenin bir yolunu elbet bulacaktı. Gregor’un kentteki kısa süreli kalışları sırasında kız kardeşiyle konuşmalarında konservatuvarın sözü, gerçekleşmesi düşünülemeyecek güzel bir düş olarak, hep geçerdi; annesiyle babası ise bu masum konuşmaları duymaktan bile hoşlanmıyorlardı; oysa Gregor bu konuda çok ciddi düşünüyordu ve kararını Noel akşamı resmen açıklamak niyetindeydi. (sf. 47- 48)

Veya büyük çaba harcamaktan kaçınmaksızın bir koltuğu pencerenin dibine itiyor, pencerenin pervazına tırmanıp koltuğa basarak cama dayanıyordu; herhalde böyle yapmasının nedeni, geçmişte pencereden bakmanın iç dünyasında filizlendirdiği özgürlük duygusunu anımsamasıydı. (sf. 49)

…ama bunun yanı sıra ona bir insan olarak geçmişini hızla ve bütünüyle unutturacak bir mağaraya dönüştürülmesini istiyor muydu gerçekten? (sf. 54)

…çünkü yeni yaşamının ilk gününden beri, babasının ona karşı yalnızca çok sert bir tutumu uygun bulduğunu bilmekteydi. (sf. 60)

Dünyanın yoksul insanlardan beklediklerini aile üyeleri sonuna değin yerine getirmekteydiler; baba küçük banka memurlarına sabah kahvaltısı getiriyordu, anne yabancıların çamaşırları için kendini feda etmekteydi, kız kardeş ise müşterilerin buyruklarına göre tezgahın arkasında koşuşturup duruyordu; ama ailenin gücü bundan fazlası için artık yeterli değildi. (sf. 66)

Müzikten bu denli etkilendiğine göre, bir hayvan mıydı gerçekten? (sf.73)

Birey olmasını başaranlara düşman kesilen son toplumlar ve bu toplumların en güçlü temeli olan, çocuklarının hep iyiliğini, gerçekte ise sürekli köleliğini isteyen son aile yapıları yeryüzünden silinene değin, Kafka’nın dönüşümü geçerliliğini ve güncelliğini koruyacaktır. -Ahmet Cemal (sf. 89)

Spoiler

Notlarım: Hem tedavi görüp hem çalışmak zorunda kaldığım için okumak, ardından bilgisayara yazmak, çizdiklerimi taramak zor olabiliyor. Blogumun geç güncellenişinin sebebi bu, Dönüşüm’e dair notlarımı yazarken bir internet bağlantısına sahip değilim ve size ne zaman ulaştırabilirim bir fikrim yok fakat bilmenizi isterim ki Dönüşüm’ü bu koşullar altında yıllar sonra tekrar okuyuşum bir tesadüf değil.

Bu sorunlarımın yanı sıra, Dönüşüm kitabının başlı başına “keman” üzerinden analiz edilebileceğine ve bu analizin eğer iyi yapabilirseniz yetersiz olmayacağına, bilakis bugüne kadar yapılmış olanları tamamlayacağına inanıyorum

- ufak bir not, keman, bakıma muhtaç bir insanın sorunları ya da ideallerinin peşinden giden yılmaz bir insanın fikirleri de olabilirdi(doğa ile zıtlaşma noktası burası), bu tamamen aile/toplum sisteminden hangi sebeple çıkacağınızla ilgili, eğer kemanı bir sebep olarak almazsak yani kafka’nın, -iyi evlat, iyi kardeş- fedakar, adeta bir dini motif olan gregor’unun kaderini hak ettiğine dair bir gösterge sunmadığını doğru bilgi olarak ele alırsak, kafka’nın hiyerarşi barındırmayan anarşist, doğaya dönüş temalı bir dünya düşlediğini söylememiz yanlış olmaz(bu da keman ile doğayı ayıran kilit kısımdır fakat birbirlerinden kopuk değillerdir). ben keman fikrinin ailede kabul edilemez algılandığını ve kitapta dönüşümün sebebi açıklanmasa da, doğal sınırların çok ötesine bu şekilde geçtiğini düşünüyorum(hatırlayın, aile kemana zıttı, gregor keman eğitimi almasını isterken aile kızına evliliği uygun görüyordu, para ve keman ilişkisi çok problemliydi vs). keman’ı biraz daha detaylandırmak yerine doğaya dönüş fikrini açmak gerekirse, gregor uyandığında dönüşüm geçirmiştir, bu bilinçaltının o gece daha güçlü çalıştığını gösterir. kitapta çok sık geçen paranın getirdiği baskıdan kurtulma arzusu dönüşüm olarak düşünülebilir, bu onu mali yüklerden kurtarmış fakat ailesi ve otorite gözünde hiçe dönüştürmüştür, her iki teorinin de başlangıç kısmı dışındaki noktaları çok benzerdir.

Henüz Dönüşüm üzerine hiçbir analizi okuma ya da internete bağlanıp araştırma fırsatım olmadı fakat hislerim, analistlerin kitaptaki en önemli nokta olan kemanı unuttuğunu ya da yeterli önemi vermediğini söylüyor(muhtemelen, olay işleyişini anlatıp geçmişler ya da bir sonuç olarak göstermişlerdir), Muhteşem Gatsby’de de benzer bir hata yapmışlardı. Fikrime katılmayanların, kemanın neden başlangıç noktası olamayacağını muhakkak yazmasını isterim(aile, toplum gibi sayısız felaketin yol açtığı kötülüklerin ya da menfaat, çıkar ilişkisi sonlandığında oluşan dışlanmanın Gregor’a yönelmesinin sebep noktası, önemsediğim bu, gregor çarklıda bir dişli olmasına rağmen neredeyse çarka zarar verecekti, bu zararın sonuçlarından ziyade başlangıç noktasına odaklanmış durumdayım).

Aile, toplum, toplum dışı olanı dışlayan, hasta eden toplum, statü, beklentiler, yükler, kimlik, dünyadaki en büyük suç örgütü olan kitleler(ışık ergüden farklı bir durumu buna benzer cümlelerle anlatmıştı, telifi olmadığı ve çok sevdiğim için bu betimlemeyi değiştirmekten çekinmeyeceğim) sadece ama sadece keman simgesi üzerinden, keman-kız kardeş-gregor samsa/aile beklentisi düşünülerek birey ve hayallerin pazarlaşan dünyanın sözde güvenilir ellerine, hiyerarşik, gözetim ve denetim ağına, suç ortağı olmasına, toplumsallığın getirdiği iktidar ortaklığına ve bellek yitimine, kilitlenme haline, toplumun asalakça bir ölümsüzlüğe itilişine çok sert bir eleştiri olarak algılanabilir.

Kız kardeşin hem zekası, hem yaratıcılığı aile figürü tarafından yok edilmiş ve beklenti kız kardeşin yeni aile figürünün ana noktasına dönüşmesi olmuştur. Gregor’un keman eğitimi konusunda ki düşünceleri aile figürüne - farkında olmasa dahi – karşıdır ve kitleler, suçun varlığı etrafında buluşup farklı olanı yok etmek için elinden geleni yapacaktır. Kitlelerin yüzyılında Gregor Samsa’yı doğuran da, yok eden de kitabın içine gizlenmiş bir kemandır, keman tahakkümün varlığı ya da varlıksızlığıdır(notalar da öyle!). Aile modern hayatı oluşturuyorsa, modern hayatın -eve giren tüm insan sınıfları tarafından- kabul edilebilir bir şiddet yoluyla aykırı olanı arındırması şaşırtıcı değildir, Gregor Samsa kabul edilebilir değildir ve o, tüm insani hisleriyle unutulurken ve aşağılanırken, aslında hayat ve doğadır aşağılanıp yok edilen. Dönüşüm’de Gregor Samsa dışındaki tüm karakterler farklı fakat tamamen aynılardır. Masum kız kardeşin otoriteye dönüşümü, bu gerçeği değiştirmez aksine güçlendirir.

Blogumu takip ettiğini bildiğim öğrenciler için:

Ayrıca, tüm bunlara ek olarak eğer analize ihtiyacınız varsa, üniversite ya da lise ödeviniz için dönüşüm’ü inceliyorsanız ve buraya gelme sebebiniz bu ise bakmanız gereken çeşitli kilit noktalar var. Odadaki kadın resmi gregor’un eski insanlığının temsilidir, babanın giydiği üniforma onun güçsüz halini yok eder ve onur duygusu verir, yemeğin veriliş ve önem şekliyse Samsa aile üyelerinin Gregor’a karşı sempati, yok sayma ve benzeri hislerinin sembolize edilmiş halidir. Gregor’un değişimi psikolojik bir mesafeye sebep olmakla kalmaz, onu izole eder fakat gregor değiştikten sonra onun geçmişine dair ilginç bir nokta öğreniriz, mesleğindeki tüm insan ilişkileri yüzeysel ve geçicidir. Ayrıca, hikayede Gregor’un hiçbir yakın arkadaşından bahsedilmemiştir. Bu noktalara değinirseniz dönüşümün sonuçları ve aile ilişkisine olan etkilerini ön plana alın. Uyku ve para’yı da yazmayı unutmayın. Gregor karakterinin dini motiflerinden ve Hz. İsa benzerliğinden söz etmeniz olası not düşüşüne sebep olabilir fakat yanlış olmaz, tercih size kalmış.

Dip Not: Can yayınlarının 40. baskısından okudum, çeviriyi içtenlikle tavsiye edebilirim.